گول مرگ را نخوريد . زهري اين جاست

یک بار دیگر خواستم با بودن در یک«پرسه»دست رد به سینه‏ی سایه‏ی مرگ بگذرم.من‏ مرگ را به‏معنای عام آن هرگز نپذیرفته و باور نداشته‏ام.مرگ نمی‏تواند کسی را از ما برباید.ماایم‏ که با رفتار پریشان،انسانی را که هنوز با تمامی نشانه‏های معنوی خود در پندار و گفتار و در چشم‏انداز عاطفه‏ی ماست،ناگهان درگذشته و از دست رفته می‏کنیم.من با چنین رفتاری‏ بیگانه‏ام.افسوس پاک و اندوه ناب در آن نمی‏بینم.فضا و هوای آن را هم خوش نمی‏دارم.اگر هم‏ به دم‏زدنی گذرا در چنین فضا و هوایی ناگزیر شوم،در هیچ دمی از آن،خالی از این خیال نیستم‏ که:ای کاش در بود کسان توانمان می‏بود که بهتر و بیش‏تر آنان را دریابیم؛زیرا کنون،در نبودشان،چگونه می‏توان از آنان گسست؟

با چنین انگاره و باوری،برای من،محمد زهری،با تمامی تمامیت خود،هنوز آن‏جاست : در زیر آفتاب تند بعد از ظهر تابستان . در حاشیه‏ی خیابان « شاه‏آباد »و بعد « ملت » و امروز:هرچه . با دو تن دیگر، رو به میدان بهارستان می‏رود.آن دو تن را می‏شناسم . دانشجو هستند. با سرهای پر باد. زهری را نمی‏شناسم.او هنوز آن زهری که بعدها بیش‏تر خواهم شناخت،نیست.چهره‏ی‏ پذیراننده‏ای دارد.با تبسمی ساده،ولی انگار اندکی شکاک.از چه شک دارد ؟ نمی‏دانم . شاید از هر آنچه در پیش است.شک در چهره‏ی او، خطی به صورت نیم‏سایه است که از پره‏ی راست‏بینی‏ آغاز و قدری پایین‏تر محو می‏شود.زهری موی صاف سیاه دارد.سیاه‏تر از موی سیاه.چشم و ابرو هم به همین غلیظی‏ست.مشکی غلیظ یک پاپیون سیاه عمیق هم،به شکل مربع مستطیل،نه‏ به شکل پروانه،در زیر بینی‏اش نشسته،که سبیل اوست.تمامی پشت لب پهن و لب بالا را پوشانده است.در آن سبیل باری ازطنز می‏بینم.طنز عمیق سیاهی که در سبیل « گرو چو مارکس » هم هست.نام دو تن دانشجوی همراه زهری،به کل در حافظه‏ی آن روز و امروزم آسیب‏ دیده و پاک شده است.اما می‏دانم آن‏ها برای شرکت در غوغا به بهارستان مي روند . من هم. 

زمان مي تازد . خيمه ي خوف و خيانت بر آسمان تهران افراشته است . 28 مرداد درو مي كند . شهر ديگر نور و شوري ندارد . « سرها در گريبان است » و خيابان پرسه گاه سرگشتگان . دهان غوغا، بسته است. در نادري و استامبول و كافه ها و قهوه خانه هاي آن پراكنده ايم . زهري هم در لابه لا و در كنار جمع . با همين شك در نيمسايه ي كنار پره ي بيني . او اهل صدا نبود. باز هم نيست .اهل باوري در درون است و خاموشي و رهواري . اگر رود مي رود زهري هم بر كناره ي رود مي رود.اگر رود پریشان می‏شود و از رفتن می‏ماند،زهری،همچنان پاشنه بر کناره می‏ساید و می‏رود

زمان می‏تازد.من در« فردوسی »هستم.مجله‏ی فردوسی متین و بی‏هیاهوی چندسال‏ نخستین پس از کودتای 28 مرداد.قلم می‏زنم برای پیاله‏ای لوبیای پخته و آتش مذاب قوچان و بلیطی برای دیدن یک فیلم و خرج سفری با اتوبوس از خانه تا سکوهای پرتاب به سوی‏ پرسه‏های دور و دراز در پهنای روز و اعماق شب.در دفتر فردوسی زهری را زیاد می‏بینم. به دیدن نصرت می‏آید.نصرت رحمانی که فرماندار شوریده و شلخته‏ی صفحه‏ی شعر مجله است‏ و دارد می‏غلتد در دامن افیون و باقی مخدرات و مخدرات.زهری پاپیون غلیظ سیاهش را در پشت لب هرس کرده است.ضخامت و غلظت پیشین را ندارد.حالا که خوب نگاهش می‏کنم، می‏بینم سبیل او شبیه سبیل«میکویان»است.البته خیال نمی‏کنم محمد سبیلش را از روی‏ سبیل او الگو کرده باشد.شعرهای زهری در صفحه شعر مجله فردوسی بیش‏تر، و بعد در مجله‏های دیگر منتشر می‏شود.شعرهایی آهسته و آراسته با رمزهایی ساده مانند : شب،آفتاب، سرخ،سیاه،فردا و پیامگزار اعتراض واره‏ای بسیار نرم‏خویانه و ساده‏دلانه :

دستی ست‏

 بالای دست شب

‏ دست سپید صبح

خروش و پرخاش زهری همین است.حتا برای دفتر شعرش از میان چهار واژه‏ی گله-شکوه- شکایت-گلایه،او واژه‏ی گلایه را برمی‏گزیند.چون آن‏های دیگر ضرب آشکار و خشنی دارند؟ نمی‏دانم.اما می‏دانم که موسیقی واژه‏ی گلایه بیش‏تر در مایه‏ی خلق و خوی اوست.

زهری را بسیار می‏بینم.اما نه دو به دو یا تن به تن.دیدارمان همیشه گذری و گذراست و همیشه در میان جمع.دیدن او برای من گوارا و مهرانگیز است.در کافه،در خیابان،در کوه،در بیابان‏ها و روستاها،خیلی جاها به هم برمی‏خوریم،اما هرگز پیش نمی‏آید که دو تایی باهم‏ بنشینیم.دست بر قضا به هم می‏رسیم،چهار واژه داد و ستد می‏کنیم و دیدار به قیامت.

زمان می‏تازد.هزار سال بعد زهری را در لندن می‏بینم.با همسرش،جفت نازنین‏اش،همراه‏ دوستی آمده‏اند به«امپریال کالج».این دوست به دامم انداخته است پس از صحبتی درباره‏ی‏ اسطوره و طنز،«سفر دولاب»را برای حاضران بخوانم.محمد و همسرش از بابت آزرم و مهر در نگاه،به راستی دو نیمه‏ی یک سیب‏اند.اما نیم‏سایه‏ی طنز و شک در همسرش به صورت‏ خطهای ریزی بر گرد چشمان اوست.زهری اما همان است که بود.تکان نخورده است . مانند گذشته با لنگر راه می‏رود و پاشنه بر زمین می‏ساید.نه آن‏که به راستی بساید،این‏گونه می‏نماید. غلظت و ضخامت پاپیون سیاه زیربینی هم برگشته است سرجایش. در فرصت پيش و پس از برنامه عمليات زندگي ادبي اين جانب باهم از هر دري مي گوييم .از مسائل كوچك زندگي

یک شب دیگر هم زهری را، باز در لندن، در خانه دامادش، می‏بینم.دور از چشم همسرش، در گوشه حیاط سیگار دود می‏کنیم. زهری بناست سیگار نکشد. باز صحبت‏های معمولی‏ می‏کنیم . حرف‏های گنده‏گنده نمی‏زنیم . برگشته است به تهران.آب رفته را به جوی بازگردانده‏ است و راضی‏ست.اگر بتواند آلودگی پاریس‏اش را که یک دکه‏ی روزنامه‏فروشی‏ست و روی‏ دستش مانده،رد کند،به احتمالی در کل،«تهران-مکان»می‏شود.

در یک سفر دیگر،شبی هم زهری و همسرش را به خانه خودمان می‏خوانیم.دوستان دیگر هم،هستند.زهری مانند همیشه باز و خندان و مهربان است

بعدها همان دوست و دامادش در همین«شفا»زیر همین سقف،شب شعری برای او ترتیب‏ می‏دهند.شعرهایش را می‏خواند.ایستاده.آرام.فروتن.شعر زهری مانند خودش و مانند همیشه‏ ساده و ساده‏دلانه است :

من نوشتم ازراست

 تو نوشتی از چپ

 وسط سطر رسیدیم به هم

به همین آسانی.به همین سادگی.اگر راست و چپ در نثر واقعیت به هم نرسیده باشند،در شعر زهری،در پندار آشتی‏جوی او رسیده‏اند.زهری آن‏جاست.به راستی آن‏جاست.من صدایش را می‏شنوم.دارد شعر کوتاهی می‏خواند :

گوشم پُر از افسانة تکرار قدیم است
قهرم دگر از سبزپری‌ها
از زردپری‌ها
نقّال نویی خواهم و نقلی نشنیده از سرخ پری‌ها.

من خیال می‏کنم زهری،تنها پشتش را به ما کرده و رفته است سر خیابان،تا ببیند«سرخ پری‏ها» نقال نوی و نقلی نشنیده دارند که به او بدهند.گول مرگ را نخورید.زهری این‏جاست !

بهمن فرسي

از مجله چيستا - اسفند 79 - شماره 176